Η Βιολογική ταυτότητα ως αλληλεπίδραση γονότυπου – περιβάλλοντος

Η Βιολογική Ταυτότητα ως αποτέλεσμα αλληλεπιδράσεων γονότυπου και περιβάλλοντος αποτελεί αντικείμενο της παρούσας έρευνας. Η αφετηρία της σκέψης των ερευνητών είναι η διαπίστωση πως τόσο οι μαθητές, όσο και πολλοί εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν το απλό ντετερμινιστικό σχήμα (Γονότυπος –> Φαινότυπος) για να περιγράψουν την βιολογική οντότητα αποκλείοντας επιγενετικές και σύνθετες αλληλεπιδράσεις που λαμβάνουν χώρα σε κάθε έμβιο ον.

Η μελέτη δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Journal of Biological Education (2003, 37:2) από τους Thomas Forissier & Pierre Clement του Γαλλικού Τμήματος Didactic of Biology, Lirfhist, University Claude Bernard Lyon 1.

Οι ερευνητές χρησιμοποιώντας παραδείγματα της καθημερινής βιολογικής πραγματικότητας προτείνουν τρία διαφορετικά μοντέλα για την αλληλεπίδραση περιβάλλοντος – γονότυπου, που αποσκοπούν να εξασθενήσουν την ισχύ του γραμμικού – ντετερμινιστικού μοντέλου:

1. αλληλεπιδράσεις ενός επιπέδου (π.χ. κυτταρική διαφοροποίηση), όπου ο γονότυπος αλληλεπιδρά με το βιοχημικό του περιβάλλον ώστε να προκύψει διαφορετικός φαινότυπος (κυτταρικός τύπος)
2. αλληλεπιδράσεις σε δύο επίπεδα (π.χ. άτομο πριν και μετά από κάποιο ατύχημα) όπου η αλληλεπίδραση του γονότυπου με το βιοχημικό του περιβάλλον σε συνδυασμό με το την αλληλεπίδραση φαινοτύπου και εξωτερικού περιβάλλοντος καθορίζουν την εμφάνιση των χαρακτηριστικών
3. αλληλεπιδράσεις σε τρία επίπεδα (π.χ. φαινυλκετονουρία) όπου εκτός από τις παραπάνω αλληλεπιδράσεις των δύο επιπέδων το εξωτερικό περιβάλλον (στη συγκεκριμένη περίπτωση η διατροφή) μπορεί να επηρεάσει το βιοχημικό εσωτερικό περιβάλλον καθορίζοντας την έκφραση του γονότυπου κι επομένως την εμφάνιση ή μη της ασθένειας. θα πρέπει βέβαια να σημειωθεί πως η περίπτωση αυτή κατά την οποία το εξωτερικό περιβάλλον επιδρά στο γονότυπο δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι πραγματεύεται Λαμαρκιανές απόψεις καθώς δεν υποστηρίζεται πως επιφέρει δομικές αλλαγές στο γενετικό υλικό παρά μόνο διαφοροποιεί την έκφρασή του ανάλογα με το εσωτερικό (βιοχημικό) κι εξωτερικό περιβάλλον.

Για να διαπιστωθεί η ιδεολογική σκοπιά της γενετικής που διδάσκεται στα γαλλικά σχολεία οι επιστήμονες πραγματοποίησαν δύο παράλληλες έρευνες: ανέλυσαν σχολικά εγχειρίδια και κατέγραψαν τις απόψεις των εκπαιδευτικών για σειρά από ερωτήματα. Η μελέτη των σχολικών εγχειριδίων πραγματοποιήθηκε σε δύο επίπεδα: στη συχνότητα εμφάνισης και την εννοιολογική διάσταση του όρου “βιολογική ταυτότητα” καθώς και στην ανάλυση των γραφημάτων – εικόνων για να διαπιστωθεί ποιο είδος βιολογικής ιδεολογίας ικανοποιούν. Η μελέτη των εκπαιδευτικών έγινε με ερωτηματολόγιο όπου καλούνταν να απαντήσουν σε τέσσερις δομημένες ερωτήσεις και τέσσερις ερωτήσεις ανοικτού τύπου (π.χ. Από τι εξαρτάται ο φαινότυπος; Είναι τα δίδυμα βιολογικώς όμοια; Ποιά η σπουδαιότητα διδασκαλίας της φαινυλκετονουρίας και του οπερονίου της λακτόζης;)

Τα αποτελέσματα από την ανάλυση των βιβλίων δείχνουν πως τα χαρακτηριστικά, η βιολογική ταυτότητα είναι αποτέλεσμα αποκλειστικά και μόνο του γονότυπου. Τα γραμμικό ντετερμινιστικό μοντέλο (γονότυπος –> φαινότυπος) παραμένει το μόνο ερμηνευτικό σχήμα κι αυτό καταγράφεται και στις απόψεις των εκπαιδευτικών. Από την άλλη ο ρόλος των αλληλεπιδράσεων μεταξύ γονότυπου και περιβάλλοντος για τον καθορισμό του φαινότυπου είτε απουσιάζει, είτε υποβαθμίζεται.

Τα αποτελέσματα της έρευνας είναι ενδιαφέροντα: για τους περισσότερους εκπαιδευτικούς η έννοια βιολογική ταυτότητα καθορίζεται από ψυχολογικά χαρακτηριστικά, όπως βιαιότητα, σεμνότητα, συναίσθημα, αισιοδοξία. Τα δύο τρίτα από αυτούς αντιλαμβάνονται την επίδραση του περιβάλλοντος στο φαινότυπο αν και όταν καλούνται να διδάξουν την έννοια της βιολογικής ταυτότητας εστιάζονται στην παντοδυναμία της γενετικής (αδιαφορώντας για τα επιγενετικά φαινόμενα) και το βιολογικό ντετερμινισμό. Οι διαπιστώσεις αυτές ενισχύουν την πεποίθηση πως ο καρτεσιανός δυϊσμός μεταξύ βιολογίας (σώμα, γονίδια) και κουλτούρας (ψυχολογικά χαρακτηριστικά, νους και ψυχή) είναι αρκετά ισχυρός.

Και ένα παράδειγμα προς μίμηση: μετά τη γνωστοποίηση των αποτελεσμάτων της παρούσας έρευνας η Εθνική Γαλλική Επιτροπή για την κατάρτιση του Αναλυτικού Προγράμματος αποφάσισε να εστιάσει τη νέα Διδασκαλία της Βιολογίας στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ γονότυπου και περιβάλλοντος.