3η Ημέρα Σεμιναρίου: “Τεχνολογίες Αιχμής και η Συμβολή τους στο Μέλλον των Βιοεπιστημών”

Η σημερινή ενότητα φέρει τον τίτλο: “Οι μολυσματικές νόσοι στο χτες και στο σήμερα“. Το βασικό θέμα που διαπραγματεύτηκε ήταν οι μικροοργανισμοί και διάφορες ασθένειες που προκαλούνται από αυτούς. Για να δούμε περιληπτικά τι παρουσιάστηκε σε κάθε ομιλία.

Η πρώτη εισήγηση ήταν της Δρ. Μπολέτη, με τίτλο: “Μολυσματικές νόσοι στο χτες και το σήμερα”. Η ομιλία περιελάμβανε ουσιαστικά βασικά στοιχεία για τη γνωριμία μας με τους μικροοργανισμούς καθώς και σημαντική ιστορική ανασκόπηση. Σύμφωνα με τη ρήση του Bernard Dixon (του οποίου το βιβλίο “Η Αόρατη Δύναμη: “Πώς τα μικρόβια κυβερνούν τον κόσμο, κυκλοφορεί στα ελληνικά) “Τα μικρόβια και όχι τα μακρόβια κυβερνούν τον κόσμο“, φαίνεται πώς οι μικροοργανισμοί επηρεάζουν τη ζωή μας δυσανάλογα με το μέγεθός τους. Πρωτοεμφανίστηκαν πριν από 3,5 δις χρόνια, ενώ μεταξύ των επιστημόνων που σχετίζονται με την έρευνα σε αυτό το τομέα συγκαταλέγονται οι Leeuwenhoek (πρώτη μικροσκοπική παρατήρηση), Hooke (μικροσκοπική παρατήρηση με βελτιωμένη κατασκευή), Pasteur (κατάρριψη θεωρίας αυτόματης γένεσης), Koch (μικροβιακή θεωρία για τις ασθένειες). Έγινε αναφορά στην Gram χρώση των βακτηρίων (θετική ή αρνητική χρώση ανάλογα με το εύρος του στρώματος της πεπτιδογλυκάνης που συμμετέχει στην κυτταρική δομή του βακτηρίου). Παρουσιάστηκαν επίσης τρεις σημαντικοί ερευνητές που σχετίζονται με τα αντιβιοτικά: Fleming (διαπίστωση αντιμικροβιακής δράσης πενικιλίνης), Chain (απομόνωση μορίου πενικιλίνης), Florey (χαρακτηρισμός μορίου πενικιλλίνης). Στη συνέχεια παρουσιάστηκαν σημαντικοί σταθμοί για τα εμβόλια (όπως π.χ. στον 11ο αιώνα έγινε στην Κίνα οι πρωτόγονοι εμβολιασμοί για τον ιό της ευλογιάς) ενώ επισημάνθηκε η συμβολή του Jenner κατά το 1794 – 1796, που έκανε τα πρώτα εμβόλια με πύο από ζώα που είχαν προσβληθεί από δαμαλίτιδα (μία ελαφριά μορφή ευλογιάς που εμφανίζεται στα βοοειδή κι είναι ακίνδυνη για τους ανθρώπους), δίνοντας το όνομα vaccination στο εμβόλιο από την λατινική λέξη vacca (=αγελάδα). Μεταξύ των ενδιαφερόντων σημείων ήταν η αναφορά στους νέους ιούς που έχουν εμφανιστεί (HIV, SARS, West Nile) καθώς και οι προσπάθειες που γίνονται για νέα εμβόλια:

• ανασυνδυασμένοι ιοί ή ιικά σχήματα
• κλωνοποίηση γονιδίων από τον παθογόνο ιό στον ιό vaccinia
• εμβόλιο DNA (πλασμιδιακό)
• γενωμικό εμβόλιο (βιβλιοθήκη παθογόνου παρασίτου)
• ανοσοθεραπεία (διέγερση ανοσοποιητικού συστήματος με κυτοκίνες για μείωση της παθογένειας)
• ειδικά αντιϊικά φάρμακα που στοχεύουν ένζυμα του ιού ή του κυττάρου ξενιστή που ενέχονται στον ιικό κύκλο (π.χ. τα Indinavir και Saquinavir για τον ιό HIV)

Στη δεύτερη ομιλία ο Δρ Κούτσος παρουσίασε στοιχεία σχετικά με την ελονοσία. Αρχικά έγινε μία ιστορική αναφορά της ασθένειας και στη συνέχεια περιγράφηκε ο κύκλος του πλασμώδιου που προκαλεί τη νόσο καθώς επίσης και οι διάφοροι τρόποι που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της. Μεταξύ των εργαστηρίων που εργάζονται παγκοσμίως για την αντιμετώπισή της νόσου είναι κι αυτό του Δρ Καφάτου, όπου το ερευνητικό ενδιαφέρον κατευθύνεται στη θεραπεία των κουνουπιών είτε με την απελευθέρωση στείρων αρσενικών είτε με την παραγωγή φαρμάκων ώστε να προστατεύουν τα κουνούπια από τη μόλυνσή τους.

Ενδιαφέρουσα στη συνέχεια η ομιλία της Δρ Τζωρτζίνας Τζανακάκη, από το Εθνικό Κέντρο Αναφοράς Μηνιγγίτιδας της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, που περιέγραψε αναλυτικά τις τεχνικές που χρησιμοποιούν στο κέντρο τους για την ταυτοποίηση βακτηριακών στελεχών και τη διάγνωση βακτηριακών λοιμώξεων. Για να δούμε αναλυτικά την ταξινόμηση που ακολουθήθηκε:

• Συμβατικές

• • Καλλιέργεια
  • Μικροσκοπική Εξέταση
  • Τυποποίηση (API)
  • Ευαισθησία στα αντιβιοτικά (αντιβιόγραμμα)
  • Χρώση Gram (θετική ή αρνητική χρώση)
• Μοριακές
  • Μη βασισμένες σε PCR
    • Ηλεκτροφόρηση (PFGE)
    • Αποτύπωση DNA (DNA Fingerprint)
    • Ριβοτυπία (Ribotyping)
    • Ηλεκτροφόρηση 7 κυρίων ενζύμων κυτταροπλάσματος (MLEE)
  • Βασισμένες σε PCR
    • Απλή PCR
    • Πραγματικού Χρόνου PCR (Real Time PCR)
    • Πολυπλεκτική PCR (Multiplex PCR)
    • Nested PCR
    • Αλληλούχιση (Sequencing)
    • MLST
    • FISH (Φώτο)
    • PCR – RFLP
    • SSCP
    • VNTP
    • RAPD

Στη συνέχεια η Δρ. Πένη Σμυρλή, από το Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ, μας παρουσίασε το ερευνητικό τομέα του εργαστηρίου της που σχετίζεται με τη Λεϊσμάνια. Ζει στο έντερο της σκνίπας (λειτουργεί ως ενδιάμεσος ξενιστής) και μεταδίδεται στον άνθρωπο, στον σκύλο και σε άλλα θηλαστικά από το τσίμπημα μόνο της θηλυκής σκνίπας. Προκαλεί κυρίως τη σπλαγχνική λεϊσμανίαση (Καλα – αζάρ) και εμφανίζεται με δύο μορφές: τη προμαστιγωτή με την οποία ζει στο έντερο της σκνίπας και την αμαστιγωτή μορφή με την οποία εντοπίζεται στο ενδολυσόσωμα των μακροφάγων. Δεν υπάρχουν αποτελεσματικές θεραπείες ούτε εμβόλια για την πρόληψή της ενώ στην Ελλάδα καταγράφονται 10-20 μολυσμένοι άνθρωποι το χρόνο. Τέλος, τα φάρμακα που διαθέτουν οι επιστήμονες παρουσιάζουν τοξικότητα για τον άνθρωπο ενώ ήδη έχουν εμφανισθεί κι ανθεκτικές μορφές του παρασίτου.

Η τελευταία εισήγηση της ημέρας ήταν της Δρ Σταυρούλας Τσινόρεμα, Αναπληρώτριας Καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Κρήτης στο Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών, η οποία έθεσε τους “Ηθικούς προβληματισμούς σχετικά με τις εφαρμογές της βιοϊατρικής και των νέων τεχνολογιών της ζωής”. Περιληπτικά, στοιχεία από την ομιλία της ήταν τα εξής:

• ζούμε δεύτερη επιστημονική επανάσταση, καθώς η νέα γνώση προσφέρει πρωτόγνωρες δυνατότητες όσο αφορά την εφαρμογή

• διαπιστώνονται διαρκείς αλληλεπιδράσεις μεταξύ έρευνας και κοινωνικής πράξης, συνέπεια των οποίων είναι και η δημιουργία θετικών ή αρνητικών ουτοπιών
• η παραγόμενη γνώση στη βιολογία μεταλλάσει τη δυνατότητα της κοινωνικής πράξης διευρύνοντας τα κατώτατα και τα ανώτατα όρια
• επαναχαράσονται τα όρια μεταξύ αυτού που μέχρι τώρα ήταν “φυσικό” και “τεχνητό” με συνέπεια όλο και περισσότερο το “φυσικό” να εισέρχεται στο “τεχνητό” (π.χ. παράταση θανάτου, επιβράδυνση γήρανσης)
• δημιουργούνται νέα ερωτήματα τα οποία με τον κλασικό τρόπο στοχασμού, δεν ήταν παλαιότερα θέμα της ηθικής
• η ιδιωτικότητα εισέρχεται σε νέα φάση, ενώ τα επιστημονικά αποτελέσματα δημιουργούν κοινωνικές συνέπειες και προϋποθέσεις
• έτσι επιβάλλεται ο αναθεώρηση του κριτικού στοχασμού σχετικά με την ηθική διάσταση των πράξεων, όπου απαντά η Βιοηθική
• η Βιοηθική επιβάλλεται και από ιστορικές καταβολές, όπως η Δίκη της Νυρεμβέργης, όπου ενοχοποιήθηκαν οι γιατροί των ναζί και διατυπώθηκε ο Κώδικας της Νυρεμβέργης
• επιβάλλεται ως απαράβατος κανόνας η αρχή της αξιοπρέπειας
• με την έκθεση Belmont Report, επιβάλλονται τέσσερις αδιαπραγμάτευτες αρχές για την έρευνα: της αυτονομίας, τη δικαιοσύνης, της μη – βλάβης, της αγαθοεργίας
• η επιστημονική εξέλιξη απαιτεί την εγρήγορση και την κοινωνική ευαισθησία των ίδιων των επιστημόνων
• η ηθική σκοπιά, είναι να λαμβάνει κανείς υπόψη των σκοπιά των άλλων, είναι η υπέρβαση του ατομικού συμφέροντος. Η διάσταση αυτή αποτελεί απαιτούμενο για τις κοινωνικές σχέσεις και βρίσκεται στο αίτημα για συντονισμό της πράξης μεταξύ των δρώντων ατόμων
• η ηθική προηγείται των νόμων, οι οποίοι προσπαθούν να δημιουργήσουν τα πλαίσια όταν δεν εφαρμόζονται οι ηθικοί κανόνες
• στην ηθική δεν μπορούμε να είμαστε εγωιστές, ατομικιστές και οφείλει να βρίσκει εφαρμογή η αρχή της καθολικευσιμότητας
• το κόστος της μη – ηθικής, είναι η αυτοπεριφρόνηση, η κοινωνική περιφρόνηση, η ενοχή
• η ανάγκη νέων ηθικών κανόνων και νόμων επιβάλλονται από τις νέες αναπαραγωγικές τεχνικές και τις τεχνολογίες γενετικής, καθώς τα γενετικά δεδομένα δεν είναι ατομικά αλλά ιδιαίτερα (μπορούν π.χ. να χρησιμοποιηθούν από ασφαλιστικές εταιρείες, από εργοδότες, κτλ)
• οι φυσικές ανισότητες που διαθέτουν τα άτομα λόγω γενετικών καταβολών, δεν πρέπει να δημιουργούν κοινωνικές ανισότητες

Το σεμινάριο έκλεισε με ένα στρογγυλό τραπέζι όπου επισημάνθηκαν οι βασικές διαπιστώσεις και τέθηκαν θέματα βιοηθικής και ορίων (;) της επιστήμης.

Ακολούθησαν δύο πρακτικές ασκήσεις:

1. Παρατήρηση Κυττάρων μολυσμένων με μικρόβιο με το μικροσκόπιο
2. Παραγωγή κι απομόνωση φθορίζουσας πρωτεΐνης από βακτήρια (Μέρος 3ο)