Ψηφιακοί ψαράδες: Citizen Science Project

Μία συνηθισμένη πρακτική σε αρκετές χώρες (στην Ελλάδα δεν έχω υπόψη μου να έχει συμβεί κάτι σχετικό) είναι τα “Citizen Science Projects” (αν αναζητήσετε στη Google με αυτές τις λέξεις κλειδιά θα προκύψουν αρκετές προτάσεις), που ο βασικός τους στόχος είναι να εμπλέξουν πολίτες σε επιστημονικές δράσεις κι εργασίες. Π.χ. παλαιότερα ένα πολύ γνωστό τέτοιο project, ήταν μία προσπάθεια της NASA να προσφέρουμε ένα μέρος από την υπολογιστική μας ισχύ, για την αναζήτηση εξωγήινης ζωής. Αρκετά από αυτά τα projects είναι αρκετά απλά, χρειάζονται μόνο έναν υπολογιστή και να κάνεις μία μικρή εργασία, π.χ. να εντοπίσεις κάτι σε μία φωτογραφία ή να κατατάξεις στοιχεία σε μία κατηγορία ή να παρακολουθήσεις ένα βίντεο και να ενσωματώσεις δεδομένα σε μία φόρμα. Άλλα είναι πιο εκλεπτυσμένα, απαιτούν παρατηρησιακές και ταξινομικές ικανότητες κατά τη διάρκεια των οποίων ενημερώνεις κάποιο φύλλο εργασίας και στη συνέχεια μεταφέρεις τα στοιχεία σε παγκόσμια τράπεζα δεδομένων. Ή χρησιμοποιείς κάποια εφαρμογή για smartphone: κάνοντας μία μίνι έρευνα ταυτόχρονα μεταφέρεις τα δεδομένα και την αξιολόγηση σου σε μία κεντρική εφαρμογή, όπου οι επιστήμονες κάνουν την τελική δουλειά. Ακόμα υπάρχουν και projects που φτιάχνεις ένα μίνι εργαστήριο και με αυτό υλοποιείς πειραματικές διαδικασίες που σου υποδεικνύονται και στόχο έχουν να βάλεις το δικό σου λιθαράκι στη συγκεκριμένη έρευνα. Με λίγα λόγια, υπάρχουν projects για όλα τα επίπεδα και όλα τα ενδιαφέροντα.

Κάποια από αυτά θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τους μαθητές μας ή μαζί με τους μαθητές μας. Καθώς το τετράμηνο στα Λύκεια ολοκληρώνεται σε σύντομο χρονικό διάστημα κι αρκετοί από εμάς αναζητούν θέμα για τις ερευνητικές εργασίες του δεύτερου τετραμήνου (όσοι δεν έχουν επιλέξει να κάνουν μία ερευνητική εργασία κατά τη διάρκεια ολόκληρης της χρονιάς), η επιλογή και η εμπλοκή σε ένα τέτοιο project θα ήταν μία ενδιαφέρουσα ενασχόληση τόσο για εμάς όσο και για τους μαθητές μας. Και όχι μόνο: ακόμα και στο μάθημά μας θα μπορούσαμε να εντάξουμε κάποιο τέτοιο project στα πλαίσια μίας μαθητικής εργασίας – δραστηριότητας ή μίας ευρύτερης προσπάθειάς μας να εισάγουμε τους μαθητές μας στις κεντρικές ιδέες και αξίες μίας έρευνας (βασικά στοιχεία για τη διδασκαλία στοιχείων της “Φύσης της Επιστήμης” που τόσο υπολείπονται στην Ελληνική εκπαίδευση).

Επομένως, η συμμετοχή σε κάποιο τέτοιο project έχει τα εξής πλεονεκτήματα:

1. Υπάρχει έτοιμη ιδέα και πολλές φορές το υλικό. Εμείς απλά πρέπει να προσαρμόσουμε το υλικό που προσφέρεται στις δικές μας δυνατότητες ή να δώσουμε οδηγίες βάση συγκεκριμένων στόχων που καθορίζει το project.
2. Οι μαθητές μας συμμετέχουν σε μία παγκόσμια επιστημονική κοινότητα και μαθαίνουν βασικές επιστημονικές δεξιότητες, όπως η συνεργασία, η επικοινωνία, η συλλογή δεδομένων, η συζήτηση και η απόρριψη ορισμένων εξ αυτών ως μη ικανοποιητικά, η ανατροφοδότηση και ο σχεδιασμός νέων επιστημονικών τρόπων συλλογής καλύτερων δεδομένων, κ.ο.κ.
3. Οι μαθητές βγαίνουν από το στενό σχολικό πλαίσιο και χρησιμοποιούν την επιστημονική τους γνώση σε θέματα καθημερινότητας, κατορθώνοντας έτσι να δουν το φυσικό κόσμο που τους περιβάλλει με άλλη ματιά και αντιλαμβάνοντας πως υπάρχει ομορφιά και συνέπεια στη φύση που μπορεί να παρατηρηθεί και να ερμηνευθεί με απλές επιστημονικές ιδέες.
4. Διευρύνεται το πεδίο ενδιαφερόντων, μαθητών και εκπαιδευτικών, καθώς τα περισσότερα projects είναι διαθεματικά και για αν υλοποιηθούν απαιτούν συνδυαστική σκέψη και αφαιρετική ικανότητα, ώστε όσοι συμμετέχουν να αποκτούν καλύτερα δεδομένα. Δεξιότητες οι οποίες αν δεν υπάρχουν, καλλιεργούνται μέσα από την συνύπαρξη, τη συνεργασία και την ανταλλαγή καλών πρακτικών.
5. Δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να καλλιεργήσουν ανώτερες πνευματικές λειτουργίες και δεξιότητες, πέρα από καθαρά γνωστικές ικανότητες που επιβάλλει και πριμοδοτεί το Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Δημιουργικότητα, συνθετική ικανότητα, διατύπωση ερευνητικών ερωτημάτων, αξιολόγηση δεδομένων, διερευνητική και ανατροφοδοτική δεξιότητα, ικανότητες χρήσης πραγματικών ή εικονικών επιστημονικών οργάνων και τόσες άλλες. Σίγουρα καλλιεργεί την εμβάθυνση και την ευρύτητα που απαιτείται σε μία επιστημονική δραστηριότητα.

Στη συνέχεια παραθέτω ένα πολύ απλό παράδειγμα, ενός τέτοιου project. Φέρει τον τίτλο “Digital Fishers” (Ψηφιακοί Ψαράδες) και οργανώνεται από τα Ocean Networks Canada, University of Victoria’s Centre for Global Studies (CfGS), CANARIE. Η επιστημονική μας συνεισφορά έγκειται στην ανάλυση βίντεο που προέρχονται από τα βάθη των θαλασσών. Με τον τρόπο αυτό οι συμμετέχοντες γίνονται ερευνητές της επιστήμης των ωκεανών. Όσο εμείς και οι μαθητές μας παίζουμε με τα διατιθέμενα βίντεο, οι ερευνητές συλλέγουν δεδομένα από αυτά και αποκαλύπτουν τους μηχανισμούς που εξηγούν την ζωή των κοινοτήτων στα βάθη των ωκεανών.

Για να γίνεται κι εσείς “Ψηφιακοί ψαράδες”, ακολουθήστε τα παρακάτω βήματα:

• Μεταβείτε στην ιστοθέση Digital Fishers και πατήστε το κουμπί “Play Digital Fishers”.
• Κάντε εγγραφή, πατώντας την ένδειξη “Register”. Συμπληρώστε τα απαιτούμενα στοιχεία (σε μία έρευνα, οφείλουμε να ξέρουμε ποιοί είναι οι συνεργάτες μας, ώστε όλοι να μπορούμε να δείχνουμε την απαιτούμενη υπευθυνότητα). Στο τέλος πατήστε “Complete Registration” και θα εισέλθετε στο σύστημα της έρευνας. Όταν εγγραφείτε, δεν χρειάζεται να ακολουθήσετε ξανά το δεύτερο βήμα καθώς το σύστημα θα σας οδηγεί απευθείας στη σελίδα εισόδου, οπότε απλά θα χρειάζεται να γράφετε το email και το password σας.
• Με την είσοδο σας στο σύστημα σας εξηγεί ποιά είναι η αποστολή σας. Η δικιά μου ήταν το Sablefish, Anoplopoma fimbria – “Μαύρος Μπακαλιάρος”, που όπως διαβάζω έχει πολλά και διαφορετικά ονόματα ανάλογα με την περιοχή προέλευσης (ήδη έχω μάθει αρκετά!!!!)
• Στόχος μου: να μετρήσω τον αριθμό των μπακαλιάρων που θα εμφανιστούν στο βίντεο που μου αντιστοιχεί. Φαντάζει εύκολο, όμως συμμετέχω σε μία παγκόσμια έρευνα άρα είναι ταυτόχρονα και Ε Ξ Α Ι Ρ Ε Τ Ι Κ Ο!!!
• Οι οδηγίες είναι ξακάθαρες και συγκεκριμένες: θα πρέπει στη μέτρησή μου να συμπεριλάβω οποιοδήποτε μπακαλιάρο δω να περνάω μπροστά από το βίντεο, ακόμα και αν δω ένα μικρό του μέρος ή αν δω τον ίδιο μπακαλιάρα να επιστρέφει δεύτερη φορά (το πρώτο μου ερευνητικό ερώτημα: πώς θα καταλάβω ότι ο μπακαλιάρος είναι ίδιος με αυτόν που πέρασε πριν από 1 δευτερόλεπτο;;; Μάλλον οι ερευνητές θέλουν να είναι σίγουροι ότι καταγράφω τα πάντα και ίσως μετά με κάποια στατιστική ανάλυση αποκλείουν τις διπλοεγγραφές).
• Οι ξεκάθαρες οδηγίες συνεχίζονται: στο τέλος του βίντεο, αυτό θα σταματήσει αυτόματα. Τότε θα εμφανιστεί ένα μενού επιλογών, στο οποίο εγώ θα πρέπει να διαλέξω έναν αριθμό μεταξύ 0-12 από τη λίστα. Μάλιστα υπάρχει και η επισήμανση, πως αν έχω ξαναεμπλακεί σε αυτή την έρευνα δεν θα πρέπει να ανησυχώ, καθώς το βίντεο που θα μου δείξουν είναι τελείως διαφορετικό από αυτό που είδα την προηγούμενη φορά.
• Στη συνέχεια συναντώ τους συνεργάτες μου. Υποψήφιοι διδάκτορες από την Ισπανία οι οποίοι καταγράφουν την ημερήσια δραστηριότητα του μπακαλιάρου, έμπειροι χρήστες (μία τάξη Βιολογίας 60 μαθητών στο Πανεπιστήμιο της Βικτώρια που αναλύει τα βίντεο και καταγράφει τον αριθμό των ψαριών), υπολογιστής με έναν εξειδικευμένο αλγόριθμο ο οποίος για λόγους αξιοπιστίας κάνει τις δικές του καταγραφές και τέλος το κοινό των πολιτών, δηλαδή όλοι οι υπόλοιποι συμμετέχοντες όπως εγώ.
• Η στιγμή έφτασε. Μου μένει να πατήσω το κουμπί “Start” και να ξεκινήσω το μέτρημα. Πάμε!!!
• Το βίντεο αρκετά σύντομο, μόλις 1:07. Καταπληκτικό βίντεο από τα βάθη των ωκεανών, ταξιδεύεις για λίγο εκεί… Τι είδα: μόνο ένα μπακαλιάρο, αρκετά μεγάλο.
• Ξανά οδηγίες: αν έχω δει κάτι ενδιαφέρον, θα πρέπει να πατήσω την οθόνη και να επιλέξω στοιχεία από τη λίστα που ακολουθεί περιγράφοντας τι είδα. Στο τέλος πρέπει να αποθηκεύσω την παρατήρησή μου.
• Η εγγραφή μου: Sablefish:1, Water:Medium (μπορώ να επιλέξω επιπλέον τα “Clear”, “Bad Visibility”, “No comment”), Seafloor: Flat (μπορώ να επιλέξω επιπλέον “Uneven”), Objects: Presence (μπορώ να επιλέξω επιπλέον τα “Absence”, “No comment”). Αφού καταγράφω τι είδα, γράφω αν θέλω κάποιο επιπλέον σχόλιο και πατάω “Save Annotation”. Γιούπι, η πρώτη μου επιστημονική συνεισφορά σε αυτή την ερευνητική δουλειά…
• Αν θέλω μπορώ να συνεχίσω και με άλλα βίντεο (βλέπω π.χ. πως κάποιος άλλος χρήστης έχει κάνει σήμερα 72 αναφορές) και όσο προσθέτω αναφορές ανεβαίνει το επίπεδο δυσκολίας (αν καταλαβαίνω καλά θέλουν να εξοικειωθώ αρχικά με τη διαδικασία και μετά να μου δώσουν δυσκολέτερες αναλύσεις)
• Δοκιμάζω δεύτερο βίντεο, μάλλον είναι από την ίδια περιοχή. Πάλι ένα ψαράκι… Κεδίζω και το πρώτο μου βραβείο: πληροφορίες για τα καβούρια!!!! Μαθαίνω επιπλέον…
• Από περιέργεια συνεχίζω σε τρίτο βίντεο.
• Μάλλον η ίδια περιοχή. Τώρα είδα δύο, το δεύτερο μάλιστα ένας τεράστιος μπακαλιάρος που πέρασε ακριβώς μπροστά από την κάμερα. Καταπληκτικό!!!!
• Επόμενο (μάλλον άρχισε να ενεργοποιείται η περιέργειά μου). Δεν βλέπω κάνα ψάρι, μόνο κάποιο οστρακόδερμο (το οποίο δεν το καταγράφω, αφού δεν είναι στα ζητούμενα της παρατήρησης), μάλλον στην ίδια περιοχή. Πάνω αριστερά βλέπω ότι το βίντεο είναι από βάθος 896 μέτρα και προσδιορίζοντα το γεωγραφικό μήκος και πλάτος της περιοχής, η οποία βρίσκεται κάπου στο Δυτικό Καναδά.
• Τέταρτο βίντεο: ίδια περιοχή (φαίνεται πάνω αριστερά η ημερομηνία και η ώρα που έχει ληφθεί το βίντεο (1η Νοεμβρίου 2011, 13:00:14), το οστρακόδερμο εκεί, ξαφνικά εμφανίζεται μία θολούρα που υποψιάζομαι ότι είναι κάποιο ψάρι που πλησιάζει, όμως δεν το βλέπω, άρα δηλώνω 0 για εμφανίσεις ψαριών.
• Κερδίζω το δεύτερο δωράκι μου, πληροφορίες για ένα είδος αστακού.
• Βλέπω πως ως μέλος της ερευνητικής ομάδας, το Ocean Networks Canada μου δίνει πρόσβαση σε στοιχεία της έρευνας. Τις περιοχές, τα δεδομένα που έχουν συλλεχθεί, οι τρόποι αξιολόγησής τους. Η ερευνητική δουλειά πάντα θέλει αμφίδρομες συνεργασίες.

Νομίζω πως ήταν μία πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία. Περιγράφοντας όλη τη διαδικασία ήθελα να αναδείξω επιπλέον, ότι μπορούν να προκύψουν αρκετά ερεθίσματα για να κάνουμε συζήτηση στην τάξη μας. Γιατί π.χ. τους ενδιαφέρει η θολερότητα ή μη του νερού; Τη σημασία έχει αν ο πυθμένας είναι επίπεδος ή αν έχει ανωμαλίες; Γιατί αυτά τα ψάρια που βλέπουμε, είναι τόσο μεγάλα; Έχει σημασία η περιοχή για το μέγεθος και το είδος του ψαριού; Πώς μπορούν οστρακόδερμα να επιβιώνουν σε τόσα μεγάλα βάθη; Πώς οι ερευνητές έχουν οριοθετήσει τις περιοχές σε αυτά τα βάθη; Τι να τους ενδιαφέρει ο αριθμός των ψαριών;…

Νομίζω πως μία καλή ευκαιρία για όμορφες και εποικοδομητικές συζητήσεις με τους μαθητές μας. Δοκιμάστε κι εσείς αυτό το Citizen Science Project, βάλτε στη διαδικασία τους μαθητές σας, βρείτε κάποιο άλλο που θα έχει για εσάς περισσότερο ενδιαφέρον, συζητήστε μαζί τους για τα διάφορα επιστημονικά ερωτήματα που προκύπτουν, ακόμα και προσπαθήστε να συνεργαστείτε με άλλους για να κάνετε κοινές καταγραφές.

Οι δυνατότητες είναι πολλές!!! Ας εκμεταλλευτούμε τουλάχιστον κάποιες…