Σπόγγοι–νησίδες ζωής: Βιοποικιλότητα και ανθρώπινες πιέσεις στον μεσοφωτικό βυθό

Περιγράφεται ο ρόλος των σπόγγων ως «διαμορφωτών ενδιαιτημάτων» σε μεσοφωτικά, μαλακά υποστρώματα του πυθμένα στο ανατολικό Μεσόγειο, κυρίως στο Αιγαίο και το Ιόνιο. Στόχος της εργασίας είναι να κατανοηθεί πώς οι σπόγγοι αυξάνουν την πολυπλοκότητα του βένθους και φιλοξενούν πλούσιες κοινότητες ασπόνδυλων οργανισμών σε βάθη 20–200 m. Οι συγγραφείς τονίζουν ότι οι σπόγγοι λειτουργούν σαν «ζωντανά ξενοδοχεία» και «οικοσυστημικοί μηχανικοί», προσφέροντας κοιλότητες, κανάλια και επιφάνειες όπου μπορούν να εγκατασταθούν ποικίλα είδη. Εξηγούν ότι αυτή η λειτουργία είναι ιδιαίτερα κρίσιμη σε περιοχές έντονης τράτας βυθού, όπου οι σπόγγοι αποτελούν μεγάλο μέρος των απορριπτόμενων οργανισμών. Παρά την αναγνωρισμένη οικολογική σημασία των σπόγγων, η μεσοφωτική ζώνη με μαλακά υποστρώματα παραμένει ελλιπώς μελετημένη σε σχέση με τα ρηχά βραχώδη ενδιαιτήματα. Έτσι, οι συγγραφείς διατυπώνουν τρεις βασικές υποθέσεις: ότι οι σπόγγοι σε μαλακά υποστρώματα της μεσοφωτικής ζώνης φιλοξενούν πλούσιες κοινότητες ασπόνδυλων, ότι διαφορετικά είδη σπόγγων φιλοξενούν διαφορετικές κοινότητες και ότι το βάθος επηρεάζει τη σύνθεση αυτών των κοινοτήτων. [Stamouli, C., Gerovasileiou, V., & Voultsiadou, E. (2025). Sponges as Habitat Formers on Mesophotic, Soft-Substrate Seafloors of the Eastern Mediterranean. Journal of Marine Science and Engineering, 13(11), 2132. https://doi.org/10.3390/jmse13112132]

Οι σπόγγοι, λόγω της τρισδιάστατης δομής τους και του περίπλοκου συστήματος καναλιών, επηρεάζουν έντονα τη σύνθεση και την οργάνωση των βενθικών κοινοτήτων. Περιγράφονται ως «ζωντανά ξενοδοχεία» και «ενδιατηματο-δημιουργοί», γιατί δημιουργούν μικροενδιαιτήματα που προσφέρουν καταφύγιο, τροφή, θέσεις αναπαραγωγής και περιοχές ανάπτυξης για ποικίλους οργανισμούς. Στην ανατολική Μεσόγειο η έρευνα έχει μέχρι τώρα επικεντρωθεί κυρίως σε ρηχές βραχώδεις περιοχές και σε σπήλαια, ενώ τα μεσοφωτικά μαλακά υποστρώματα είναι πολύ λιγότερο διερευνημένα. Παράλληλα, πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει υψηλή ποικιλότητα σπόγγων σε τραταριζόμενους πυθμένες, γεγονός που εγείρει ερωτήματα για τις «κρυφές» κοινότητες που φιλοξενούν στο εσωτερικό τους. Διαπιστώνεται πως αυτή η «κρυμμένη βιοποικιλότητα» αφαιρείται από τον πυθμένα ως παρεμπίπτον αλίευμα, αυξάνοντας τον πραγματικό αντίκτυπο της αλιείας.

Η μελέτη διεξήχθη σε μεσοφωτικά μαλακά υποστρώματα του Αιγαίου και του ανατολικού Ιονίου, σε βάθη 20–200 m, με χρήση πειραματικών και εμπορικών τράτων βυθού στο πλαίσιο προγραμμάτων παρακολούθησης ιχθυοαποθεμάτων. Επιλέχθηκαν δέκα είδη σπόγγων με μαζώδεις ή σωληνοειδείς μορφές και πλούσιο δίκτυο κοιλοτήτων και καναλιών, ικανά να υποστηρίξουν τόσο ενδοβίους όσο και επιφύτους οργανισμούς. Συνολικά συλλέχθηκαν 114 άτομα σπόγγων, με 73 δείγματα από ζώνη 20–50 m και 41 από ζώνη 50–200 m. Τα είδη περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, Aplysina aerophoba, Dysidea avara, Fasciospongia cavernosa, Ircinia variabilis, Geodia cydonium, Suberites domuncula, Suberites ficus, Spongia officinalis, Scalarispongia scalaris και Sarcotragus foetidus. Η επιλογή τους βασίστηκε στην προηγούμενη τεκμηρίωσή τους ως «σχηματισμών ενδιαιτημάτων» και στη δυνατότητά τους να φιλοξενούν πλούσια μακροβενθικά σύνολα.

Η διαδικασία δειγματοληψίας και επεξεργασίας ήταν λεπτομερής ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειες οργανισμών. Μετά την ανάσυρση των διχτυών, οι σπόγγοι απομονώθηκαν σε σακούλες, καταψύχθηκαν και αργότερα αποψύχθηκαν στο εργαστήριο για μέτρηση βάρους και όγκου μέσω της μεθόδου εκτόπισης νερού. Κάθε άτομο σπόγγου τεμαχίστηκε προσεκτικά κατά μήκος των καναλιών και κοιλοτήτων, ώστε να συλλεχθούν όλοι οι οργανισμοί άνω του 1 mm. Οι οργανισμοί ταξινομήθηκαν σε υψηλές ταξινομικές ομάδες (π.χ. καρκινοειδή, μαλάκια, πολύχαιτοι) και διατηρήθηκαν σε αιθανόλη. Παράλληλα, συλλέχθηκαν και οργανισμοί από τα νερά έκπλυσης των σπόγγων. Για κάθε taxon υπολογίστηκαν δείκτες όπως παρουσία, συχνότητα, αφθονία ανά λίτρο όγκου σπόγγου και μέση επικρατούσα αφθονία. Στη συνέχεια εφαρμόστηκαν πολυπαραμετρικές αναλύσεις (Bray–Curtis, CAP, PERMANOVA, SIMPER) και κλασικές στατιστικές δοκιμές (ANOVA, συσχέτιση Spearman) για να εξεταστούν οι σχέσεις μεταξύ όγκου σπόγγου, πλούτου taxa, αφθονίας και δεικτών ποικιλότητας.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι 114 σπόγγοι φιλοξενούσαν συνολικά 4677 άτομα ασπόνδυλων, κατανεμημένα σε 78 taxa που ανήκαν σε έξι μεγάλες ομάδες: Porifera, Crustacea, Mollusca, Polychaeta, Sipuncula, Echinodermata, καθώς και ασκίδια. Τα μαλάκια ήταν η πιο πλούσια σε taxa ομάδα (πάνω από 40% των taxa), ακολουθούμενα από τα καρκινοειδή και τους πολύχαιτους, ενώ τα ασκίδια, τα εχινόδερμα και οι σπόγγοι είχαν μικρότερο αριθμό ειδών. Από πλευράς αφθονίας, κυριάρχησαν τα καρκινοειδή, που αντιπροσώπευαν περίπου τα 2/3 όλων των καταγεγραμμένων ατόμων, με τα μαλάκια και τους πολύχαιτους να ακολουθούν. Στο επίπεδο των taxa, κυριάρχησαν το γαριδάκι Synalpheus gambarelloides, ο ερημίτης Dardanus arrosor και το δίθυρο Hiatella arctica, συνεισφέροντας μεγάλο ποσοστό των συνολικών ατόμων. Το H. arctica ήταν και το πιο συχνό taxon, εμφανιζόμενο σε πάνω από το μισό των δειγμάτων, ενώ άλλα συχνά taxa ήταν ο πολύχαιτος Composetia hircinicola και τα καρκινοειδή Pilumnus spinifer και Synalpheus gambarelloides.

Η σύνθεση των κοινοτήτων διέφερε μεταξύ των ειδών σπόγγων, με τα μαλάκια και τα καρκινοειδή να είναι οι μόνες ομάδες που εμφανίζονταν σε όλα τα είδη-ξενιστές. Πολύχαιτοι καταγράφηκαν σχεδόν σε όλα τα είδη εκτός από τα μέλη της οικογένειας Suberitidae, ενώ τα εχινόδερμα εμφανίστηκαν μόνο σε έξι από τα δέκα είδη. Ασκίδια και σπόγγοι καταγράφηκαν σε λίγα είδη, ενισχύοντας την ιδέα ότι ορισμένοι σπόγγοι λειτουργούν ως μικρές «νησίδες σκληρού υποστρώματος» πάνω σε εκτεταμένους λασπώδεις ή αμμώδεις πυθμένες. Η δομή των κοινοτήτων εξαρτιόταν έντονα από τη μορφολογία και την εσωτερική αρχιτεκτονική του κάθε είδους σπόγγου. Σε κάποια είδη κυριαρχούσαν τα καρκινοειδή ως προς τον αριθμό taxa, σε άλλα τα μαλάκια, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις συν-κυριαρχούσαν καρκινοειδή και πολύχαιτοι. Έτσι, η μορφή, η πυκνότητα και η πολυπλοκότητα του καναλο-συστήματος φαίνεται ότι καθορίζουν το ποια taxa μπορούν να εγκατασταθούν και με ποια αφθονία.

Οι συγγραφείς εξετάζουν επίσης τις χωρικές και βαθυμετρικές επιδράσεις στις κοινότητες. Η PERMANOVA έδειξε ότι η γεωγραφική υποπεριοχή (διαφορετικά τμήματα Αιγαίου και Ιονίου) δεν επηρέαζε σημαντικά τη σύνθεση των κοινοτήτων για τα περισσότερα είδη σπόγγων, με λίγες εξαιρέσεις. Αντίθετα, η σχέση ανάμεσα στον όγκο του σπόγγου και σε δείκτες όπως ο αριθμός taxa, η αφθονία και η ποικιλότητα ήταν συνήθως θετική, δηλαδή οι μεγαλύτεροι σπόγγοι φιλοξενούσαν περισσότερα είδη και άτομα. Σε δύο είδη (Fasciospongia cavernosa και Dysidea avara) παρατηρήθηκαν πιο σύνθετα πρότυπα, με αρνητικές συσχετίσεις για κάποιους δείκτες, γεγονός που υποδηλώνει ειδικές οικολογικές ιδιαιτερότητες. Η επίδραση του βάθους εξετάστηκε πιο λεπτομερώς σε Aplysina aerophoba και Sarcotragus foetidus, όπου υπήρχαν αρκετά δείγματα από τις δύο ζώνες βάθους. Στην A. aerophoba το βάθος δεν επηρέασε σημαντικά την ποικιλότητα, την ομοιοκατανομή ή τον πλούτο taxa, ενώ στη S. foetidus παρατηρήθηκε σημαντική μείωση της αφθονίας σε μεγαλύτερα βάθη, χωρίς όμως αντίστοιχη μείωση στη ποικιλότητα. Αυτά τα ευρήματα συνδέονται με γενικότερα πρότυπα μείωσης της αφθονίας με το βάθος, αλλά δείχνουν ότι η δομή των κοινοτήτων μπορεί να παραμένει σχετικά σταθερή.

Στη συζήτηση, οι συγγραφείς συγκρίνουν τα αποτελέσματά τους με προηγούμενες μελέτες από την ανατολική Μεσόγειο και τροπικά οικοσυστήματα. Διαπιστώνουν ότι το σχήμα κυριαρχίας των ομάδων (κυριαρχία καρκινοειδών, σημαντική συμμετοχή μαλακίων και πολύχαιτων) είναι συνεπές με ό,τι έχει καταγραφεί σε βραχώδεις, σπηλαιώδεις και άλλους μαλακούς πυθμένες. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο Synalpheus gambarelloides, ένα κοινωνικό γαριδάκι υποχρεωτικά συνδεδεμένο με σπόγγους, το οποίο συχνά σχηματίζει πυκνές αποικίες χάρη στη συνεργατική άμυνα, το μικρό του μέγεθος και την κινητικότητά του. Αντίστοιχα, το δίθυρο Hiatella arctica, που συχνά σχηματίζει πυκνές συγκεντρώσεις σε Geodia cydonium και S. foetidus, αναγνωρίζεται ως τυπικό μέλος των σπογγο-συνδεδεμένων κοινοτήτων, προτιμώντας σπόγγους με μεγάλες κοιλότητες. Οι συγγραφείς αναδεικνύουν επίσης τη σημασία των εχινόδερμων, κυρίως του Ophiothrix fragilis, και την παρουσία επιβιωτικών σπόγγων πάνω σε άλλους σπόγγους, ενισχύοντας την εικόνα των σπόγγων ως «νησίδων σκληρού υποστρώματος».

Ένα βασικό συμπέρασμα του άρθρου είναι ότι η μορφολογία του σπόγγου φαίνεται να είναι ο κύριος παράγοντας που καθορίζει τη σύνθεση των σχετιζόμενων κοινοτήτων, περισσότερο από τη γεωγραφική θέση. Σπόγγοι της τάξης Dictyoceratida και η Geodia cydonium, με μαζώδη σώματα και πυκνά, περίπλοκα συστήματα καναλιών, φιλοξενούν κοινότητες που κυριαρχούνται από συγκεκριμένους δεκάποδους, δίθυρα και πολύχαιτους, με πρότυπα όμοια σε όλη την περιοχή μελέτης. Οι συγγραφείς συνδέουν αυτά τα ευρήματα με γενικότερα πρότυπα που έχουν παρατηρηθεί και σε τροπικές περιοχές, υποδεικνύοντας ότι οι αρχές που διέπουν τις σπογγο-συνδέδεμένες κοινότητες είναι ευρύτερα εφαρμόσιμες. Συγχρόνως, τονίζεται ότι η επίδραση του βάθους στην ποικιλότητα είναι περιορισμένη στο συγκεκριμένο εύρος, αν και η αφθονία μπορεί να μειώνεται σε μεγαλύτερα βάθη. Αυτή η σχετική σταθερότητα της ποικιλότητας, σε συνδυασμό με την έντονη εξάρτηση από τη μορφολογία, αναδεικνύει τη σημασία της διατήρησης διαφορετικών μορφών σπογγικών ενδιαιτημάτων.

Στο τελευταίο μέρος, το άρθρο επικεντρώνεται στις οικολογικές και διαχειριστικές συνέπειες των ευρημάτων. Οι σπόγγοι σε μεσοφωτικά μαλακά υποστρώματα λειτουργούν ως «νησιά σταθερού υποστρώματος» μέσα σε εκτεταμένους λασπώδεις ή αμμώδεις πυθμένες, προσφέροντας περιοχή εγκατάστασης σε πληθώρα επιβιωτικών και ενδοβίων οργανισμών. Αυτά τα «νησιά» αυξάνουν την πολυπλοκότητα του ενδιαιτήματος και την τοπική βενθική βιοποικιλότητα, ακόμη και σε περιοχές που δέχονται συχνά διατάραξη από συρόμενα αλιευτικά εργαλεία. Οι συγγραφείς επισημαίνουν ότι σε περιοχές με χαμηλή αφθονία σπόγγων, οι λίγοι διαθέσιμοι σπόγγοι συγκεντρώνουν δυσανάλογα μεγάλο πλούτο και αφθονία ειδών, κάτι που καθιστά την απώλειά τους ιδιαίτερα κρίσιμη. Η αφαίρεση σπόγγων από τέτοιες περιοχές μέσω της τράτας δεν σημαίνει μόνο τον θάνατο του ίδιου του σπόγγου, αλλά και την καταστροφή ολόκληρων μικροκοινοτήτων που φιλοξενούνται σε αυτόν.

Τελικά, οι συγγραφείς υπογραμμίζουν την ανάγκη για συστηματικότερη αξιολόγηση του λειτουργικού ρόλου των σπόγγων στη Μεσόγειο και πέρα από αυτήν, ιδιαίτερα σε μαλακά υποστρώματα της μεσοφωτικής ζώνης. Προτείνουν οι σπογγο-συνδεδεμένες κοινότητες να λαμβάνονται ρητά υπόψη ως μέρος των απορριμμάτων (discards) στην αλιεία με τράτα, καθώς αφαιρούνται ταυτόχρονα οι σπόγγοι και οι σύνθετες κοινότητες που συντηρούν. Η μελέτη τους συμβάλλει στην κατανόηση των «ευάλωτων θαλάσσιων οικοσυστημάτων» και ενισχύει το επιχείρημα υπέρ της προστασίας περιοχών με σημαντικές συγκεντρώσεις σπόγγων. Επισημαίνεται ότι η διατήρηση αυτών των ενδιαιτημάτων είναι κρίσιμη για τη διασφάλιση της βιοποικιλότητας σε βάθη που δεν είναι εύκολα ορατά ή προσβάσιμα, αλλά παίζουν σημαντικό ρόλο στη συνολική λειτουργία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.

Πιθανή διερευνητική δεξιότητα
Ικανότητα διατύπωσης, ελέγχου και ερμηνείας οικολογικών υποθέσεων με βάση δεδομένα βιοποικιλότητας από πραγματικές έρευνες πεδίου (π.χ. αφθονία–ποικιλότητα–δομή ενδιαιτήματος).

Αξιοποίηση μέσω διερευνητικής μάθησης

Τίτλος δραστηριότητας: «Είναι οι σπόγγοι μικρές νησίδες βιοποικιλότητας;»

1. Ερέθισμα – προβληματισμός
   Ο/η εκπαιδευτικός παρουσιάζει σε μαθητές/μαθήτριες φωτογραφίες με μαλακά υποστρώματα «γυμνού» βυθού και φωτογραφίες με σπόγγους γεμάτους άλλους οργανισμούς (π.χ. εικόνες από το άρθρο ή παρόμοιες). Ζητά να περιγράψουν τι διαφορές βλέπουν σε πολυπλοκότητα ενδιαιτήματος και πιθανή βιοποικιλότητα. Τίθεται το αρχικό ερώτημα: «Πώς επηρεάζει η παρουσία σπόγγων τη βιοποικιλότητα σε έναν μεσοφωτικό, μαλακό βυθό;».
2. Διατύπωση ερευνητικού ερωτήματος και υποθέσεων
   Σε ομάδες, μαθητές/μαθήτριες διατυπώνουν πιο συγκεκριμένα ερωτήματα, π.χ. «Μεγαλύτεροι σπόγγοι φιλοξενούν περισσότερα taxa;», «Η μορφή του σπόγγου επηρεάζει τα είδη που ζουν μέσα του;», «Τι θα συμβεί αν αφαιρέσουμε τους σπόγγους με τράτα;». Κάθε ομάδα γράφει μία–δύο δοκιμαστικές υποθέσεις (π.χ. «Αν ο όγκος του σπόγγου αυξάνεται, τότε θα αυξάνεται και ο αριθμός taxa που φιλοξενεί»).
3. Σχεδιασμός “εικονικού πειράματος” με βάση τα δεδομένα του άρθρου
   Ο/η εκπαιδευτικός δίνει σε κάθε ομάδα απλοποιημένα φύλλα δεδομένων βασισμένα στο άρθρο: π.χ. έναν πίνακα με 10–12 σπόγγους (όνομα είδους, όγκος, αριθμός taxa, αριθμός ατόμων). Οι ομάδες σχεδιάζουν πώς θα ελέγξουν την υπόθεσή τους με αυτά τα δεδομένα: ποια στήλη θα συγκρίνουν, τι γραφήματα θα κατασκευάσουν (π.χ. διάγραμμα διασποράς όγκου–πλούτου taxa, ράβδους για σύγκριση ειδών).
4. Συλλογή και ανάλυση δεδομένων (με εργαλείο ή χαρτί–μολύβι)
   Οι ομάδες κατασκευάζουν τα γραφήματα (σε χαρτί ή λογιστικό φύλλο), υπολογίζουν βασικούς δείκτες (μέσος αριθμός taxa ανά είδος σπόγγου, ποσοστό καρκινοειδών κτλ.). Στη συνέχεια, απαντούν σε ερωτήσεις όπως: «Υπάρχει σαφής θετική σχέση μεταξύ όγκου και πλούτου taxa;», «Ποια ταξινομική ομάδα κυριαρχεί;», «Σε ποιο είδος σπόγγου συγκεντρώνεται η μεγαλύτερη αφθονία;».
5. Ερμηνεία και συσχέτιση με ανθρώπινες πιέσεις
   Οι ομάδες συζητούν πώς τα αποτελέσματά τους συνδέονται με την ιδέα των σπόγγων ως “νησίδων” σκληρού υποστρώματος και πώς η τράτα, αφαιρώντας σπόγγους, μπορεί να μειώσει δυσανάλογα τη βιοποικιλότητα. Μπορούν να προσομοιώσουν νοητά «σενάρια αφαίρεσης», π.χ. τι θα γινόταν αν αφαιρούσαμε τα μεγαλύτερα άτομα συγκεκριμένων ειδών από τον πίνακα. Συνδέουν τα ευρήματα με έννοιες όπως «ευάλωτα θαλάσσια οικοσυστήματα» και «διατήρηση».
6. Συμπέρασμα και αναστοχασμός
   Κάθε ομάδα συνθέτει μία σύντομη παράγραφο συμπερασμάτων, στην οποία αναφέρει αν επαληθεύτηκαν οι υποθέσεις της, τι έμαθε για τον ρόλο των σπόγγων, και ποια ανοιχτά ερωτήματα παραμένουν. Ακολουθεί συζήτηση σε ολομέλεια για το πώς μπορεί η επιστήμη να ενημερώνει τη διαχείριση της αλιείας και τη θέσπιση προστατευόμενων περιοχών. Ως μικρή μετα-δραστηριότητα, οι μαθητές/μαθήτριες γράφουν σε post-it μία πρόταση που ξεκινά από το «Αν ήμουν θαλάσσιος/α βιολόγος, θα πρότεινα…» και την κολλούν σε έναν «τοίχο ιδεών».

Αξιοποίηση μέσω διαφοροποιημένης διδασκαλίας–μάθησης

Κεντρική ιδέα: Όλοι/ες οι μαθητές/μαθήτριες εργάζονται πάνω στο ίδιο οικολογικό φαινόμενο (σπόγγοι ως ενδιαιτηματο-δημιουργοί και επίδραση της τράτας), αλλά με διαφορετικό βάθος και τύπο δραστηριότητας, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και το επίπεδο υποστήριξης που χρειάζονται.

Επίπεδο Α – Προχωρημένοι/ες (έμφαση στην κριτική ανάλυση δεδομένων)

• Μαθητές/μαθήτριες παίρνουν πιο εκτεταμένο, απλοποιημένο dataset βασισμένο στο άρθρο (διαφορετικά είδη σπόγγων, όγκος, αριθμός taxa, αφθονία ανά ομάδα οργανισμών, ζώνες βάθους).
• Καλούνται να:
  • Διατυπώσουν 2–3 ερευνητικά ερωτήματα (π.χ. επίδραση βάθους, συσχέτιση μορφολογίας–σύνθεσης κοινότητας).
  • Επιλέξουν κατάλληλα γραφήματα (scatter plots, ραβδογράμματα, πίτες), να τα κατασκευάσουν και να τα ερμηνεύσουν.
  • Γράψουν μικρό «mini-paper» 1–2 σελίδων σε ύφος απλού επιστημονικού άρθρου (Εισαγωγή–Μέθοδος–Αποτελέσματα–Συζήτηση), όπου συνδέουν τα αποτελέσματά τους με έννοιες όπως «ζωντανά ξενοδοχεία» και «κρυμμένη βιοποικιλότητα».
• Ως επέκταση, μπορούν να προτείνουν μέτρα διαχείρισης (π.χ. περιοχές χωρίς τράτα, όρια σε βάθη, παρακολούθηση απορριμμάτων) και να τα παρουσιάσουν σε μορφή «πολιτικής εισήγησης» (policy brief).

Επίπεδο Β – Μεσαίο επίπεδο (καθοδηγούμενη διερεύνηση)

• Μαθητές/μαθήτριες εργάζονται με πιο περιορισμένο πίνακα (π.χ. 2–3 είδη σπόγγων, 5–6 δείγματα το καθένα).
• Το φύλλο εργασίας περιλαμβάνει καθοδηγούμενα βήματα:
  • Υπογράμμισε ποιο είδος σπόγγου φαίνεται να έχει περισσότερα taxa.
  • Σύγκρινε δύο είδη ως προς τον αριθμό καρκινοειδών και μαλακίων.
  • Σχεδίασε ένα απλό διάγραμμα (π.χ. αριθμός taxa ανά είδος).
• Ερωτήσεις τύπου: «Τι δείχνει το διάγραμμα για τον ρόλο των σπόγγων;», «Ποιο είδος σπόγγου θα θεωρούσες πιο σημαντικό για τη βιοποικιλότητα; Γιατί;».
• Τελική εργασία: μια αφίσα ή μία διαφάνεια όπου παρουσιάζουν, με λίγα λόγια και ένα–δύο σχήματα, γιατί οι σπόγγοι είναι σημαντικοί και γιατί η τράτα μπορεί να επηρεάζει όχι μόνο τα ψάρια αλλά και αυτά τα “μικρο-οικοσυστήματα”.

Επίπεδο Γ – Ενισχυμένη υποστήριξη (οπτικοποίηση, αφήγηση, δομημένη παραγωγή λόγου)

• Μαθητές/μαθήτριες λαμβάνουν:
  • Σειρά από εικόνες: «γυμνός» βυθός, βυθός με σπόγγους και άλλους οργανισμούς, σπόγγοι μέσα σε δίχτυα, απλό σχήμα «σπόγγος–συνοδευτική πανίδα».
  • Σύντομο κείμενο απλοποιημένο: «Οι σπόγγοι είναι σαν πολυκατοικίες για μικρά ζώα. Όταν περνάει η τράτα…».
• Σε μικρές ομάδες με τον/την εκπαιδευτικό, φτιάχνουν ένα κόμικ ή μια σειρά «πριν–μετά» (π.χ. 3–4 καρέ) που να δείχνει τι συμβαίνει στη βιοποικιλότητα όταν αφαιρούνται οι σπόγγοι.
• Έχουν έτοιμες «φράσεις–κουτιά» (sentence starters) όπως «Πριν από την τράτα…», «Οι σπόγγοι βοηθούν γιατί…», «Όταν χάνεται ο σπόγγος, τότε…» ώστε να δομήσουν τον λόγο τους.
• Στο τέλος, κάθε ομάδα παρουσιάζει προφορικά την ιστορία της στην τάξη με τη βοήθεια των εικόνων.

Κοινή φάση αναστοχασμού για όλα τα επίπεδα

• Σε ολομέλεια, οι δραστηριότητες των τριών επιπέδων κρεμιούνται σε έναν «χάρτη βυθού» στον τοίχο της τάξης (γραφικά, mini-paper, κόμικ).
• Γίνεται συζήτηση όπου μαθητές/μαθήτριες από τα διαφορετικά επίπεδα εξηγούν ο ένας/η μία στον άλλον/η τι ανακάλυψαν.
• Ο/η εκπαιδευτικός καθοδηγεί μια σύντομη κουβέντα γύρω από τρεις ερωτήσεις:
  1. «Τι μάθαμε για τον ρόλο των σπόγγων στη βιοποικιλότητα;»
  2. «Τι μάθαμε για την επίδραση της τράτας σε “αόρατα” κομμάτια του οικοσυστήματος;»
  3. «Πώς θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε την επιστημονική γνώση όταν παίρνουμε αποφάσεις για τη θάλασσα;».

Έτσι, το επιστημονικό άρθρο μετατρέπεται σε πλούσιο διδακτικό υλικό που καλλιεργεί όχι μόνο γνώσεις βιολογίας, αλλά και οικολογική ενσυναίσθηση, κριτική σκέψη και διερευνητικές δεξιότητες σε όλους/ες τους/τις μαθητές/μαθήτριες, ανεξάρτητα από το επίπεδο στο οποίο βρίσκονται.