Συναισθήματα, σύνδεση με τη φύση και βιώσιμη συμπεριφορά: ο ρόλος δραστηριοτήτων με ζωντανά έντομα

Το άρθρο διερευνά τη σχέση των συναισθημάτων, της φυσικής εμπλοκής και της βιώσιμης συμπεριφοράς, επικεντρώνοντας σε μαθητές/μαθήτριες που συμμετείχαν σε εξωσχολικές δραστηριότητες με ζωντανά έντομα, συγκεκριμένα μελισσοκομικά εργαστήρια. Μέσω ενός αναδρομικού ερωτηματολογίου σε 211 μαθητές/μαθήτριες, εξετάστηκαν παράγοντες που επηρεάζουν τη χαρά ή το φόβο κατά την αλληλεπίδραση με μέλισσες, καθώς και το πώς η σύνδεση με τη φύση (INS) σχετίζεται με τη βιώσιμη συμπεριφορά. Η συμμετοχή σε δραστηριότητες σε μελισσοκοπικό κλαμπ αποδείχθηκε σημαντικός προγνωστικός παράγοντας για την ενίσχυση της φυσικής σύνδεσης των συμμετεχόντων. Η έρευνα εμφάνισε ότι τα θετικά συναισθήματα (χαρά, ενδιαφέρον) συσχετίζονται ισχυρά με τη βιώσιμη συμπεριφορά, ενώ ο φόβος λειτουργεί ως τροχοπέδη. Το INS λειτούργησε ως μεσολαβητής στη σχέση ανάμεσα στη συμμετοχή και τη βιώσιμη δράση, επιβεβαιώνοντας ότι η σύνδεση με τη φύση ενισχύει την οικολογική συνείδηση [Büssing, A. G., Wülfing, M. K., & Bruckermann, T. (2025). Emotions, connectedness to nature and sustainable behaviour: investigating the effects of students’ engagement in extracurricular activities with living animals. Journal of Biological Education, 1–18. https://doi.org/10.1080/00219266.2025.2452191].

Οι συγγραφείς χρησιμοποίησαν αναλύσεις και ποσοτικές/ποιοτικές τεχνικές για να διαπιστώσουν τις διαφορές μεταξύ μαθητών/μαθητριών που συμμετείχαν στο κλαμπ και όσων δεν συμμετείχαν. Βρέθηκε ότι οι δημογραφικοί παράγοντες όπως η ηλικία και το φύλο συνδέονται με τα συναισθήματα, αλλά η συμμετοχή στο μέλισσο κλαμπ ήταν ο ισχυρότερος δείκτης πλην των άλλων. Τα ποιοτικά δεδομένα αποκάλυψαν πως η αίσθηση ολοκλήρωσης, γνωστικής μάθησης, αλλά και η ομαδικότητα, συνέβαλαν στη θετική εμπειρία. Παρά το υψηλό επίπεδο φόβου σε ορισμένες περιπτώσεις, οι μαθητές/μαθήτριες τόνισαν ότι η έλλειψη στιγμιαίας απειλής και η καθοδήγηση από υπεύθυνους έκαναν τη δραστηριότητα ελκυστική και προσιτή. Η έρευνα δείχνει ότι οι πρωτόγνωρες, χειροπιαστές εμπειρίες με πραγματικούς οργανισμούς είναι πιο αποτελεσματικές από θεωρητική διδασκαλία στην εμβάθυνση της σχέσης μαθητών/μαθητριών με τη φύση. Αυτό διαφοροποιείται σημαντικά από την τάση εικονικών ή ψηφιακών προσομοιώσεων, καθώς η πραγματική επαφή κινητοποιεί πνευματικά και συναισθηματικά. Επιπλέον, η σχέση INS–χαρά ενίσχυσε την πρόθεση για συμμετοχή σε μελλοντικές περιβαλλοντικές δραστηριότητες. Η προσέγγιση εστιάζει στη σύνδεση της μάθησης με τη δράση, αναδεικνύοντας ότι η οικολογική συμπεριφορά πηγάζει τόσο από γνώση όσο και από συναισθηματική ταύτιση με το φυσικό κόσμο.

Οι ερευνητές ζητούν περαιτέρω μελλοντικές μελέτες με μακροχρόνιες παρατηρήσεις για να εξεταστεί η σταθερότητα των αποτελεσμάτων, καθώς το ερωτηματολόγιο ήταν αναδρομικό. Επίσης, προτείνουν πειραματικές μελέτες με έλεγχο μεταβλητών όπως ο τύπος δραστηριότητας, το πλαίσιο και ο βαθμός εμπλοκής. Η ανάγκη να διερευνηθούν και να ενσωματωθούν αξίες, πολιτισμικές διαφορές, αλλά και η ποικιλία της φύσης (δεν περιορίζεται μόνο στις μέλισσες) αναδεικνύεται για μελλοντικές έρευνες. Αυτό μπορεί να βοηθήσει στη διαμόρφωση μιας συνολικής περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, που ενσωματώνει γνώση, συναίσθημα και συμπεριφορά. Το άρθρο τονίζει τη σημασία της συνεργασίας μεταξύ επιστημόνων, εκπαιδευτικών και φορέων (π.χ. σχολεία, μελισσοκομικά κλαμπ), ώστε να σχεδιαστούν στοχευμένες δραστηριότητες που ενισχύουν την οικοσυμπεριφορά των μαθητών/μαθητριών. Δηλώνει πως απευθείας συμμετοχή σε δραστηριότητες με ζωντανά έντομα είναι υποτιμημένη σαν εκπαιδευτικό εργαλείο. Προτείνει ότι αυτή η πρακτική μπορεί να γίνει μοντέλο για εμβληματικές περιβαλλοντικές εκδρομές και δράσεις στα σχολεία, ενισχύοντας τη βιωσιμότητα με θετικές εμπειρίες.

Οι συγγραφείς συσχετίζουν τα συμπεράσματά τους με τις Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDG), ειδικά τον Στόχο 15 για τη βιώσιμη διαχείριση των οικοσυστημάτων. Υπογραμμίζουν ότι η οικοσυμπεριφορά που αναπτύσσεται σε πρώιμη ηλικία ενισχύει τη μελλοντική περιβαλλοντική συνείδηση και συμμετοχή. Εγείρουν το ερώτημα αν και πώς τα σχολικά συστήματα μπορούν να συμπεριλάβουν τέτοιες μαθητικές εμπειρίες ως μέρος του βασικού προγράμματος – και όχι ως εξωσχολική ή μικρο-δραστηριότητα. Συνολικά, το άρθρο παρουσιάζει εμπεριστατωμένα στοιχεία πως οι συναισθηματικές εμπειρίες με τη φύση – ιδιαίτερα μέσω πρακτικών δραστηριοτήτων – ενισχύουν την οικολογική συμπεριφορά και σύνδεση με τη φύση. Προτείνει ένα νέο, εμπειρικό και συναισθηματικό μοντέλο μάθησης που συνδυάζει γνώση, βιωματισμό και δράση. Αυτό το μοντέλο ταιριάζει ιδιαίτερα σε προγράμματα για μαθητές/μαθήτριες 15–17 ετών, που διαμορφώνουν τα περιβαλλοντικά τους αξιακά συστήματα. Το άρθρο κλείνει με προοπτική ευρύτερης εφαρμογής των μελισσο-δραστηριοτήτων σε σχολεία ως βιολογίας και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.

Εκπαιδευτική αξιοποίηση

Διερευνητική δραστηριότητα – Φύλλο εργασίας

Τίτλος: «Μέλισσες και φυσική σύνδεση: Ανιχνεύοντας τη σχέση συναισθήματος-συμπεριφοράς»
Δεξιότητα: Ανάλυση σχέσεων αιτίας–αποτελέσματος μέσω δεδομένων και αναστοχασμού
Οδηγίες:

1. Ερέθισμα: Δείτε φωτογραφίες από μελισσοκομικό κλαμπ και περιγράψτε πώς πιστεύετε ότι θα νιώθατε (χαρά, φόβο, περιέργεια).
2. Υπόθεση: Γράψτε: «Αν συμμετέχω σε δραστηριότητα με μέλισσες, τότε θα…»
3. Δεδομένα: Παίρνετε πίνακα με ποσοστά INS και βιώσιμης συμπεριφοράς από το άρθρο.
4. Ανάλυση: Ζωγραφίστε γραφική παράσταση: συμμετέχοντες vs μη, δείκτης INS και βιωσιμότητας.
5. Συμπέρασμα: Συγκρίνετε με την υπόθεσή σας – επιβεβαιώθηκε ή όχι; Αναλύστε γιατί.
6. Αναστοχασμός: Ποιες συναισθηματικές πτυχές (π.χ. χαρά, ασφάλεια) επηρέασαν τη συμπεριφορά;

Διαφοροποιημένη δραστηριότητα – Φύλλο εργασίας

Τίτλος: «Η επιστολή μιας μέλισσας προς τον άνθρωπο»
Δεξιότητα: Δημιουργική σύνθεση + σύνδεση γνώσης & συναισθήματος
Οδηγίες:

1. Επιλέγεις: γράμμα, comic σκίτσο ή podcast.
2. Στόχος: να μεταφέρεις τη ζωή της μέλισσας, τα συναισθήματα, τη σχέση της με τη φύση.
3. Περιλάβετε:
   • Προσωπική ιστορία («Με λένε Μέλια…»)
   • Τι νιώθω όταν με φροντίζουν οι μαθητές/μαθήτριες
   • Τι θέλω από τους ανθρώπους
4. Υλικά Υποστήριξης: Παρέχεται λίστα λέξεων-κλειδιών (INS, βιωσιμότητα, συναισθήματα).
5. Αξιολόγηση: βαθμολογούνται: συναισθηματική ένταση, ακρίβεια, δημιουργικότητα.